KỶ LUẬT Ở NHÀ VÀ Ở LỚP CHO TRẺ BẬC TIỂU HỌC
Nếu giáo dục phổ quát chỉ chú trọng vào kiến thức và tư duy logic thì giáo dục Steiner/Waldorf nhấn mạnh tầm quan trọng của ba yếu tố: Suy nghĩ – Cảm xúc – Ý chí cá nhân. Nếu giáo dục phổ quát dùng hình thức cạnh tranh, thi đua, thưởng phạt để thúc đẩy việc học tập của học sinh thì động lực học tập trong giáo dục Steiner/Waldorf là dựa vào giá trị của sự phát triển bản thân, dựa vào việc kiến thức của mỗi học sinh có được từ sự truyền cảm hứng và khích lệ của giáo viên. Nhằm mục tiêu tạo dựng nên những cá nhân có nội tâm mạnh mẽ, có động lực phát triển đến từ đam mê bên trong, không phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài, học sinh được hướng dẫn để tự học hỏi, khám phá bằng niềm vui thích mà không cần đến quyền lực, sự áp đặt hay phán xét.
Mặc dù hài lòng với những ưu điểm trên, nhiều phụ huynh vẫn lo lắng rằng con mình không có kỷ luật khi ở trong một môi trường quá thoải mái như trường Steiner. Trên thực tế, học sinh Steiner lại là những học sinh có tính kỷ luật cao nếu được ở trong môi trường kỷ luật đúng đắn, một môi trường vốn xuất phát từ ý thức trách nhiệm và tình yêu thương của người giáo viên, không phải từ sự rèn dũa theo luật lệ nghiêm khắc.
Trước khi bàn kỹ hơn về kỷ luật, chúng ta hãy cùng khám phá “kỷ luật” nghĩa là gì. Theo quan điểm của một số người, kỷ luật có thể được hiểu là sự khắc nghiệt và cứng nhắc, chỉ theo ý kiến chủ quan một chiều của người lớn áp đặt lên trẻ nhỏ, nhưng cách hiểu này không phù hợp với tinh thần giáo dục Steiner. Từ “kỷ luật” trong tiếng Anh là “discipline” vốn xuất phát từ tiếng Latin – “disciplina” – nghĩa là đào tạo, nghĩa rộng hơn của nó là “sự hướng dẫn, giảng dạy, học hỏi, kiến thức”. Đồng thời “disciple”, số nhiều là “discipulus”, trong tiếng Latin có nghĩa là “học sinh”, cũng có nghĩa là “đối tượng của sự hướng dẫn, kiến thức, khoa học”. Vậy, “discipline” và “disciple” có chung một gốc rễ và đều có ý nghĩa liên quan đến việc học tập.
Một điều lưu ý ở đây, đối tượng của bài viết hướng đến là cả phụ huynh muốn tìm hiểu phương pháp giáo dục Steiner và cả người giáo viên. Có thể xem hai đối tượng là một giống như câu hát: “Lúc ở nhà mẹ cũng là cô giáo, khi đến trường cô giáo như mẹ hiền, cô và mẹ là hai cô giáo, mẹ và cô ấy hai mẹ hiền” để gia đình và nhà trường có thể trở thành một thể thống nhất, từ đó hỗ trợ, giúp đỡ trẻ một cách toàn diện và cân bằng nhất. Từ đây, bài viết sẽ để chung là “người lớn” đại diện cho cả đối tượng giáo viên và phụ huynh.
Nếu người lớn nhìn trẻ (ở đây được giới hạn từ 7 đến 14 tuổi) như “disciple” – là “sự hướng dẫn, giảng dạy” thì việc xem kỷ luật là dạng hình phạt đối với hành vi chưa phù hợp chắc chắn sẽ nhường chỗ cho một “hình mẫu” có tính bao trùm và toàn diện hơn. Người lớn phải là một đại diện của “Con người hoàn thiện” để trẻ có thể học được “kỷ luật”, hay đúng hơn là “cách thức” của việc làm người. Nếu người lớn nhìn đứa trẻ như một “disciple” – “đối tượng của sự hướng dẫn, kiến thức, khoa học”, thì người lớn sẽ buộc phải tự đánh giá bản thân để làm gương phấn đấu cho trẻ, và tự phát triển tiềm năng của mình lên cao nhất với vị trí là người dẫn dắt, người hướng dẫn. Một điều mà Rudorf Steiner thường nhấn mạnh là kỷ luật nên được cá nhân hóa 100% để đáp ứng nhu cầu cụ thể của từng trẻ. Các cách thức kỷ luật chung chung và theo tiêu chuẩn sẽ gây hại cho sự phát triển hài hòa của trẻ. Người lớn phải biết được điều gì cần thiết trong từng tình huống của đứa trẻ. Những trẻ khác nhau và tình huống khác nhau đòi hỏi những cách tiếp cận kỷ luật khác nhau, và do đó, lập một giải pháp sẵn có cho một vấn đề chưa lường trước sẽ hạn chế nghiêm trọng khả năng của người lớn trong việc đưa ra “liều thuốc” sư phạm. Tuy nhiên, mặt trái của việc cho phép trẻ làm theo ý muốn vì ích lợi của sự tự do có khả năng dẫn đến nhiều hậu quả tai hại.
Vì thế kỷ luật thường được bắt đầu với trách nhiệm của người lớn trong việc vun đắp quyền uy yêu thương. Trong những bài giảng của Steiner, ông nói rằng trẻ em ở độ tuổi bảy và mười bốn chủ yếu học thông qua quyền uy yêu thương. Quyền uy yêu thương, được người lớn vun đắp, sẽ giúp trẻ phát triển lành mạnh một cách tự nhiên. Khi người lớn yêu thương trẻ, hiểu rõ sự phát triển của trẻ, hiểu rõ mình cần làm gì để giúp các em và tin tưởng vào những gì mình làm, soi xét bản thân mình mỗi ngày, quyền uy yêu thương, một cách tự nhiên, sẽ lan toả. Tầm quan trọng của quyền uy này được phác họa rõ nét như sau:
“Điểm cần nhấn mạnh hiện giờ phải là quyền uy và cộng đồng. Trẻ em nên trải nghiệm điều gì đó của sức mạnh và sự vinh quang bao quanh những người dẫn dắt mà trẻ gặp từ lúc còn nhỏ. Do đó, giáo viên là yếu tố quan trọng nhất mà trường học cần quan tâm. Quyền uy của giáo viên phải thật hiển nhiên đối với trẻ, giống như những gì các bậc thầy vĩ đại đã dạy là hiển nhiên với tâm hồn con người. Sẽ rất tệ và gây tổn hại lớn nếu đứa trẻ nghi ngờ giáo viên. Lòng tôn kính ở đứa trẻ không được có bất kỳ sự dè dặt nào, để sự tử tế và thiện chí của giáo viên, vốn phải được thể hiện một cách tự nhiên, là một phước lành đối với trẻ.”– Rudolf Steiner (Đây là lời khuyên của Rudorf Steiner dành cho giáo viên nhưng vẫn phù hợp để phụ huynh áp dụng)
Yếu tố then chốt thứ hai là nhịp điệu. Theo Rudolf Steiner, từ bảy đến mười bốn tuổi, trẻ phát triển cơ thể sức sống đã được giải phóng của mình; đây chính là cơ thể của nhịp điệu. Do đó, tạo ra nhịp điệu xuyên suốt trong đời sống cho trẻ là một trong những yếu tố lớn nhất để xây dựng kỷ luật mà người lớn có thể thực hiện. Steiner cho rằng, yêu cầu trẻ làm một việc người lớn cho là đúng chỉ một lần duy nhất, hay đặt ra những quy tắc đạo đức cho trẻ đều không phải là cách phù hợp để rèn ý chí cho trẻ. Người lớn cần cho trẻ làm đi làm lại, vào ngày hôm nay, ngày mai và ngày kia, điều mà người lớn cho là đúng đắn, điều mà người lớn tin là sẽ đánh thức cảm nhận đúng sai bên trong trẻ. Người lớn cần cho trẻ lặp đi lặp lại điều đó, hành động đó để nó trở thành thói quen, thành sự thôi thúc của ý chí thực sự của trẻ. Người lớn càng thiết lập được nhiều thói quen vô thức cho trẻ, đời sống tình cảm của trẻ càng được phát triển lành mạnh.
Người lớn cần lưu ý những điểm mấu chốt sau để áp dụng kỷ luật hiệu quả cho trẻ ở độ tuổi tiểu học:
Kỷ luật sáng tạo – Kỷ luật đạt hiệu quả cao nhất khi có sự sáng tạo và không lạm dụng các hình phạt. Hình phạt hay khen thưởng thường có thể có tác dụng ngay nhưng không có hiệu quả lâu dài. Hơn nữa lại dễ đưa con vào thói quen không tốt là chỉ làm khi có điều kiện, lâu dần sẽ dễ hình thành tính đòi hỏi.
Xem xét từng trường hợp – Điều quan trọng cần lưu ý đó là mỗi đứa trẻ có sự phát triển riêng biệt với tốc độ khác nhau, người lớn cần chú ý đến nhu cầu của từng trẻ, độ tuổi, tính cách, tính khí, sức khoẻ của con, bối cảnh sự việc, …
Làm gương để con noi theo – Cùng nhau làm việc giúp con học hỏi từ cha mẹ thái độ và tinh thần khi làm việc.
Xây dựng nhịp sinh hoạt hàng ngày rõ ràng và cố định với với giờ giấc cụ thể cho từng việc, như giờ ăn, giờ học tập, giờ ngủ, giờ tắm… để giúp hình thành những thói quen tốt cũng như tạo cảm giác an ổn, tự tin cho con.
Ranh giới – Người lớn nên có ý thức đặt ra các ranh giới rõ ràng đối với hầu hết các hoạt động với trẻ. Trẻ nên biết rõ về điều gì người lớn trông đợi ở mình.
Chỉ dẫn – Người lớn nên đưa ra chỉ dẫn rõ ràng và chính xác cho trẻ mọi lúc. Điều này đặc biệt quan trọng trong những ngày đầu trẻ bước vào lớp một.
Sự nhất quán – Một khi đã đặt ra ranh giới và đưa ra chỉ dẫn, công việc của người lớn là đảm bảo điều này luôn được thực hiện một cách nhất quán. Nếu người lớn đặt ra ranh giới vào ngày này và bỏ qua ranh giới vào ngày kia thì trẻ sẽ bắt đầu có một sự chất vấn nội tâm về quyền uy của người lớn.
Công bằng – Người lớn cần nỗ lực công bằng trong tất cả các chỉ dẫn và ranh giới cũng như trong khi thực thi các hệ quả.
Các hoạt động chung cha mẹ có thể cùng làm với con:
Kể chuyện cho con thường xuyên hơn. Những câu chuyện tạo ra thời gian chất lượng và gắn kết cha mẹ và con trẻ rất nhiều. Câu chuyện cũng có thể giúp con thay đổi những hành vi chưa phù hợp qua hình ảnh nhân vật trong câu chuyện.
Giúp con hòa vào thiên nhiên mỗi ngày để phát triển cân bằng giữa thể chất, tâm hồn và ý chí cho con, giúp con phát triển sức sáng tạo và kết nối với thế giới xung quanh.
Dạy con cách chơi. Ở khoảng độ tuổi lớp 1, trẻ được khuyến khích chơi với các loại đồ chơi đơn giản có nguồn gốc từ tự nhiên; đây là những đồ chơi giúp phát triển trí tưởng tượng, khả năng sáng tạo và linh hoạt.
Hãy dành chỗ cho các hoạt động nghệ thuật.
Kỷ luật Trực tiếp
Tất nhiên sẽ đến thời điểm chúng ta cần áp dụng kỷ luật trực tiếp đối với hành động của trẻ. Khi trẻ thô lỗ, bạo lực, xúc phạm và hoàn toàn chống đối thì đòi hỏi các phương pháp kỷ luật trực tiếp hơn. Thuyết giảng và khuyên răn trẻ ở độ tuổi lớp một là việc làm không hiệu quả và không được khuyến khích. Một số phương pháp kỷ luật trực tiếp có thể bao gồm:
Ghế/bàn – Có thể đặt một cái bàn hoặc một chiếc ghế yên lặng ở phía cuối lớp/trong phòng ở, nơi trẻ sẽ phải tới đó khi các em không tôn trọng các ranh giới của gia đình hoặc lớp học.
Nơi yên tĩnh – Mang trẻ đến một nơi yên tĩnh để cắt thói quen gây rối, không phải để trừng phạt. Người lớn cần dành thời gian nói chuyện riêng với trẻ. Đôi khi trẻ có thể cần đếm đến mười và sau đó quay trở lại. Điều này phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi của trẻ.
Văn phòng (khi trẻ ở trường)– Nếu hành vi phá rối của trẻ vượt khỏi ngưỡng bị mang đến nơi yên tĩnh, giáo viên nên tìm cách để đồng nghiệp đứng lớp thay mình và dẫn trẻ đến văn phòng. Sau đó nên gọi cho ba mẹ hoặc người giám hộ của trẻ. Việc trẻ hiểu được cuộc sống ở nhà trường và ở nhà mình kết nối với nhau là điều rất quan trọng. Giáo viên nên kết nối tốt với phụ huynh và cho họ biết trước rằng phụ huynh sẽ được gọi đến nhà cho những hành vi không chấp nhận được và yêu cầu phụ huynh đến đón trẻ về. Phụ huynh nên được thông báo rõ về những lúc bùng nổ cảm xúc, các hành vi gây rối và các rắc rối lặp lại. Xây dựng mối quan hệ phụ huynh và giáo viên vững mạnh là điều rất quan trọng và có thể là một chủ đề nghiên cứu riêng biệt. Đứa trẻ cần biết rằng giáo viên và ba mẹ mình đóng vai trò kiểm soát và cầm trịch.
Nội quy – Mỗi trường học hay gia đình đều nên có nội quy riêng về vấn đề kỷ luật và quy tắc ứng xử. Nhìn chung, nội quy này được chia thành từng cấp độ tuổi cụ thể và thường khoan dung hơn đối với trẻ lớp một. Trẻ lớp một ít có khả năng chịu được sự kỷ luật. Nhìn chung các em không có ác ý để có thể chịu những hành động kỷ luật ở mức độ này. Ở một số trường, trẻ lớp một trong giai đoạn thử thách nên giáo viên có thể xác định xem trường có đáp ứng các nhu cầu cụ thể của trẻ hay không. Nội quy quan trọng vì chúng cho phép một hướng tiếp cận chung đối với những tình huống kỷ luật cụ thể.
Một số trẻ có thể cần một hướng tiếp cận kỷ luật mạnh mẽ hơn hoặc mang tính trí óc hơn. Trẻ có anh chị, tiếp xúc với phim ảnh nhiều, hoặc có tính cách mạnh mẽ có thể cần một mức độ mà hầu hết các trẻ khác chưa sẵn sàng. Ở lớp một, càng ít nói càng tốt và nên tránh những buổi thảo luận vòng tròn vì nó khiến trẻ ý thức quá nhiều về những lỗi mắc phải. Cần lưu ý trẻ lớp một cần giáp mặt lẫn nhau. Việc trẻ bắt tay sau khi giải quyết sự cố là điều quan trọng. Các em cũng có thể làm thủ công hoặc thiệp như là một cách xin lỗi cho những gì mình đã làm. Giáo viên nên ý thức nỗ lực không nhắc lại lỗi của trẻ. Nên giúp trẻ xem mỗi ngày như một cơ hội mới để thành công.
Không gì quan trọng hơn chính là sự phát triển hòa hợp lành mạnh cho trẻ không những ở độ tuổi mầm non tiểu học mà còn giúp trẻ phát triển cân bằng trong giai đoạn dậy thì và trung học. Đó cũng chính là món quà quý giá, hạnh phúc của các bậc cha mẹ và giáo viên chúng ta.
(Nguyễn Thị Thuỳ Linh tổng hợp và biên dịch)
English Thinking Club
Nhà BT1-E9,
Khu ĐTM Trung Văn,
Quận Từ Liêm, Hà Nội
ĐT: 0936301636
Hotline: 0914581828
englishandthinkinghome@gmail.com
Chúng tôi giáo dục, đào tạo công dân việt nam có năng lực hội nhập toàn cầu.
Do đó, chúng tôi giúp các bạn trẻ hoàn thiện ngôn ngữ, làm chủ tư duy thông qua hệ thống chương trình giáo dục của mình.